Besturen in digitale transformatie
Beleidsvorming heeft bij de overheid een juridische oorsprong in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Overheidsorganen en hun activiteiten zijn gebaseerd op wet- en regelgeving en worden actief ondersteund door het beleid. De uitvoering is daarbij het geheel aan activiteiten, geordend via processen waarmee het overheidsorgaan, mede door de inrichting, zorgt voor de nakoming van de wettelijke opdrachten, het beleid en bijbehorende verplichtingen. Bij de uitvoering is bestuurlijk handelen vereist om adequaat te reageren op veranderingen.
Beleid kent meerdere vormen; kabinetsbeleid voor politieke doelstellingen, uitvoeringsbeleid over keuzen bij de processen van overheidsorganen en beleid voor de elementen in, bij en over het proces. De organisatie kan ook voor de bedrijfsvoering eigen beleid ontwikkelen, dat betreft de meer economische aspecten. Kennis en ervaring met het omgaan met structuren maakt het werken met complexiteit effectiever. Dat geldt zeker bij digitalisering, waarbij structuren en complexiteit minder duidelijk zichtbaar zijn. Het herkennen en erkennen van belangrijke structuren (zie de onderstaande afbeelding) voorkomt het isoleren van problemen en het ontstaan van geïsoleerde oplossingen. Geïsoleerde oplossingen staan vaak los van de structuur. ​​
​
​
​​
Het Whitespots© model
Whitespots zorgt voor duidelijkheid over de samenhang, de context en de individuele omstandigheden. Het model is ontstaan vanuit door Whitespots© uitgevoerd rechtstheoretisch perspectief en doorontwikkeld vanuit meerdere opdrachten binnen en buiten de overheid. Het model ondersteunt zowel de analyse en het ontwerp, als de discussie, het maken van keuzen en de kennisvorming. Het model krijgt een specifieke inhoud binnen de toepassing bij een organisatie en in samenhang met de processen. De aandacht verdeelt zich over de beleidsvorming, de uitvoering, het bestuurlijk handelen en de verantwoording. Elk van deze aandachtsgebieden kan worden opgevat als een proces. ​Geredeneerd vanuit een organisatie bestaat een balans tussen samenhang en zelfstandigheid. Zoals het rechtssysteem een structuur kent met de Trias als basis, bestaat ook binnen een overheidsorgaan een driedeling; opzet, bestaan (inrichting) en werking. In het model komt deze driedeling zowel horizontaal als verticaal terug. Horizontaal vormen de drie elementen de basis voor het (elk) proces. Verticaal heeft elk te onderscheiden proces een focus op één van de elementen en een abstractie scheiding van verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheden - in de rij ... bevoegdheid, taak.
​
Vbt (rechtstaat)
Na WOI en II heeft het recht als systeem een grote ontwikkeling doorgemaakt die in het vakgebied Rechtstheorie wordt uitgelegd en doorontwikkeld. De onmenselijke omstandigheden in en rond deze oorlogen hebben ertoe geleid dat na die tijd de visie op recht is veranderd. Denk aan de ontwikkeling van de Universele Rechten voor de Mens, waarbij de menselijkheid een plaats heeft gekregen. In de Rechten van de Mens is de menselijke waardigheid verankerd in het rechtssysteem. Binnen het rechtssysteem zijn er 3 richtingen: het rechtspositivisme, het natuurrecht en het rechtsrealisme (rechtersrecht). Een mogelijk 4e benadering is het cultuurrecht. De betekenis, maar ook het beeld van 'wat recht is' hangt af van de richting.
​
​Op dit moment is er als gevolg van de grote en verregaande digitaliseringsprocessen in de samenleving een verandering gaande in de structuur van de rechtsorde. Deze verandering is vooral zichtbaar in de verhouding tussen de private machten en het publieke gezag. Het effect van de huidige verandering is een verschuiving in de klassieke verhoudingen binnen de Trias Politica, ofwel de machtenscheiding en de verschillende rollen in het Nederlandse staatsbestel. Een voorbeeld is de rol van de rechter: strikt rechtsprekend, of ook rechtsvormend. In het perspectief van Recht als systeem vormt het recht zich (ook) zich in de toepassing: via keuzes in de inrichting van een organisatie en de dagelijkse beslissingen in het bestuur en op de werkvloer.
​
​
​
​
​
Waardenkader
Het gebruikte perspectief wordt in publicaties aangeduid als verticaal (hiërarchie) en horizontaal bestuur (co-creatie/samenwerking). Binnen het kader 'verticaal/horizontaal' loopt het trapsgewijs af: verticaal 'opzet, bestaan, werking en horizontaal 'beleid, uitvoering, verantwoording'. Deze theoretische benadering valt samen met de maatschappelijk relevante ontwikkelingen omtrent de ontwikkeling van het Europees burgerschap en burger - zijn. De samenleving vraagt om het organiseren van Kennis en het (her-)inrichten van organisaties die functioneren op basis van kennis en ontwikkeling. Daarbij is herkenning en erkenning nodig van zowel het interne perspectief als het belang van het perspectief van de buitenwereld. Kennisoverdracht vindt plaats als samenwerking tussen die 2 tot stand komt op basis van een bewust en/of onbewust waardenkader.
